Op zaterdag 15 april jl. had ik het voorrecht aanwezig te mogen zijn op het symposium ‘Gelukkig hoogbegaafd, hoe dan?’ georganiseerd door de Stichting Hoogbegaafd. In mijn zoektocht naar mensen en organisaties die naar wegen zoeken om het anders te doen, ‘van controle naar vertrouwen’, leek me dit een interessante bijeenkomst. Als men ergens behoefte moet hebben aan meer vertrouwen om het op je eigen manier te mogen doen, los van controledruk van een systeem, dan moet het wel bij een ‘club van hoogbegaafden’ zijn.
Ik zat niet geheel blanco in de zaal: als tekstschrijver ben ik regelmatig betrokken bij projecten rond hoogbegaafdheid. Ik weet daardoor dat het predicaat ‘hoog’ inmiddels meestal tussen haakjes wordt geplaatst. Dat is niet voor niets, want ‘hoog’ is niet geheel waardenvrij, om het voorzichtig te formuleren. Het symposium ‘Gelukkig hoogbegaafd, hoe dan?’ liet voor mij vooral zien hoe terecht die haakjes zijn.
Hoger, beter of anders?
Wanneer je zegt: ik ben hoogbegaafd, impliceer je dat je beschikt over gaven die ‘hoger’ zijn dan de gaven van iemand die ‘lager’ of ‘minder’ is begaafd. Als je dat niet zou impliceren, zou je jezelf wel ‘anders’-begaafd noemen: ik ben goed in iets anders dan wat de meeste mensen goed kunnen. Door jezelf ‘hoog’ te noemen, in combinatie met ‘begaafd’, plaats je jezelf ‘boven’ mensen waarvan je vindt dat die niet ‘hoogbegaafd’ zijn. Dat heeft iets engs, iets van: wij zijn beter, wij zijn superieur. Als de zaal van ruim 200 deelnemers dan ook nog uitsluitend bestaat uit ‘witte’ mensen, wordt het zelfs wat ongemakkelijk.
De neiging om hoogbegaafdheid als iets superieurs te beschouwen, zat ook wat in de bijdragen van de diverse sprekers op het symposium. Zo hield Danielle Krekels een presentatie over de methode van de Kerntalenten (of in het Engels: Coretalents) waarvan zij al 25 jaar de energieke aanjager is. Ieder mens beschikt over 23 ‘kerntalenten’ die je ‘klein, half of sterk’ bezit. Jouw specifieke combinatie van talenten maakt je tot wat je bent. In antwoord op mijn vraag in de pauze hoe haar methode zich verhoudt tot die van ‘talentenfluisteraar’ Luk Dewulf met zijn 39 onderscheiden talenten, noemde ze die van haar de ‘Rolls-Royce’, terwijl die van Dewulf toch zeker ‘een goede Porsche’ is. “Als de kerntalentenmethode niet zou bestaan, zou ik me aansluiten bij Dewulf met zijn grote commerciële talent.”
‘Hoogbegaafdheid’ als identiteit
‘Vier je hoogbegaafdheid’, was de boodschap van de middag. Omring je met gelijkgestemden, zodat je ziet dat je niet de enige bent, adviseerden twee jongeren van de Broedplaats Hoogbegaafd. Wees open over wie je bent, verberg je niet, schaam je niet. Zie je hoogbegaafdheid, meestal gepaard aan een hoge sensitiviteit, als kracht en niet als beperking. En vergeet ook niet: je bent meer dan je hoogbegaafdheid, ontleen er niet je identiteit aan.
Dat laatste is natuurlijk wel een beetje wat er gebeurt een middag als deze, waarop je met gelijkgestemden viert ‘hoe bijzonder we wel niet zijn’. Dat werkt zelfs door op je gezondheid, want hoogbegaafden hebben meer last van allergieën en ziektes, vertelde Lotte van Dijk, huisarts, tropenarts en RITHA Practioner (die de wetenschappelijke inzichten rond hoogbegaafdheid kan vertalen naar de praktijk). Dat komt misschien omdat het filter dat iedereen heeft om zich te beschermen tegen de buitenwereld bij hoogbegaafden vaak net wat meer en grotere gaatjes heeft. Dit leidt vaak ook tot psychische klachten, met het gevaar dat je al snel een label uit de DSM-lijst krijgt opgeplakt. Van Dijk pleit voor ‘challenge the label’: een label kan je kennis geven over waar je last van hebt, maar het kan je ook enorm belemmeren. Blijf jezelf, wees lief voor jezelf, en vertel een positief verhaal over jezelf. Dat lijkt me een uitstekend advies, of je nu (hoog)begaafd bent of niet.
Therapie voor ‘rare mensen’
De middag had iets van een collectieve therapiesessie voor ‘rare mensen’: ‘rare mensen zijn leuk en mooi’. Multitalent Micha Hamel, onder meer actief als dichter, componist, dirigent en onderzoeker, had het volgende advies: “Als mensen zeggen: je zit teveel in je hoofd, zeg dan: daar is het het leukst.” En Perry Knoppert hield een pleidooi voor non-lineair denken; hij richtte er de Octopus Movement voor op waar inmiddels 2.600 ‘rare mensen’ van over heel de wereld zich bij hebben aangesloten.
Alleen: de koppeling met ‘hoogbegaafdheid’ maakt het ongemakkelijk. ‘Rare mensen’ zijn inderdaad leuk en mooi. Mensen zouden veel ‘raarder’ moeten durven zijn en veel non-lineairder durven denken, zodat we het ‘anders’ kunnen gaan doen. Maar waarom noemen we dat ‘hoogbegaafd’? Wat maakt iemand ‘hoger’ dan iemand anders? In een tijd waarin we stoppen met praten over ‘hoog’- en ‘laag’-opgeleid, moeten we dan ook niet stoppen met de term ‘hoogbegaafd’? De een is theoretisch begaafd, de ander praktisch, een derde sociaal of creatief, of een combinatie van dit alles. Jij kan dit en ik kan dat, en iedereen kan wat. Is dat niet een veel gezondere manier om naar mensen te kijken in plaats van te zeggen: wij zijn ‘hoogbegaafd’, en wij hebben een aparte benadering nodig, aparte scholen, apart beleid? Wat is de volgende stap? Aparte verzekeringen (die er al zijn: verzekeringen voor ‘hogeropgeleiden’), aparte woonwijken, aparte uren op straat waarop ‘laagbegaafden’ zich verplaatsen mogen?
Dat laatste is natuurlijk wat vilein, en zeker niet wat de Stichting Hoogbegaafd voor ogen heeft. Maar het zou wel een uiterste consequentie kunnen zijn van een exclusief beleid voor ‘hoogbegaafden’. Mijn pleidooi zou dan ook zijn: stop hiermee. Stop met de term ‘hoogbegaafd’. Zoek elkaar op, laat iedereen tot zijn recht komen, met elkaar, bij elkaar, voor elkaar. Iedereen heeft talent, iedereen is van waarde, iedereen draagt bij. Noem jezelf ‘club voor rare mensen’ (of de Octopus Movement) en ik doe mee. Laten we ermee beginnen de term ‘hoog’ tussen haakjes te zetten. Nog beter zou zijn: we noemen het gewoon ‘begaafd’. Dan hebben we het over iedereen.