16 maart 2023 – Mede dankzij haar zussen is talentencoach Leonie Braskamp al haar hele leven gefascineerd door hoe we naar mensen kijken. Dat zit zo: haar twee zussen moesten vanwege hun ernstige dyslexie al snel naar een LOM-school (een van de voorlopers van het huidige speciale basisonderwijs). LOM-scholen hadden geen goed imago. Kinderen voor Kinderen had er zelfs een liedje over: ‘Je bent een LOM-kind, LOM-kind / Jij bent een achterlijk en oliedom kind.’ “Die beeldvorming was niet goed voor het zelfvertrouwen van mijn zussen. Terwijl ik zag dat zij heel andere dingen konden dan ik: de een was bijzonder creatief, de ander uiterst gevoelig. Dat zette mij al vroeg op het spoor van wat ik nu doe.”
‘Alle veranderingen zijn spannend’
Ze had daar nog wel wat omwegen voor nodig. Haar professionele reis begon met een studie facilitair management. Ze werd afdelingshoofd van de restauratieve voorzieningen in een groot ziekenhuis in het midden van het land. Wat haar daar al snel opviel was de angstcultuur, en de weerstand om te willen veranderen. “Mensen hadden vooral last van een laag zelfbeeld. Die schade was al aangericht in het basisonderwijs. Veel medewerkers hadden al van jongs af aan te horen gekregen dat ze niet goed genoeg waren, waardoor ze nooit op zichzelf hadden leren vertrouwen. Alle veranderingen zijn daardoor spannend.”
En veranderen is wat Leonie wilde. Ze wilde het voedingssysteem binnen het ziekenhuis verduurzamen, zodat er minder verspilling zou zijn, en de voeding gezonder zou worden. Dat is goed voor de financiën én goed voor de patiënt, dacht ze. Het systeem dacht er echter anders over. Het systeem dacht in ‘budgetten’ (die op moeten voor het eind van het jaar, anders krijg je het jaar erop minder) en in ‘afdelingen’ (terwijl goede voeding effect heeft op alle afdelingen). Ze schreef rapport op rapport, maar veel veranderingen kwamen er niet. Het dieptepunt bereikte ze toen ze een groots van plan aanpak had gemaakt om een subsidie voor verduurzaming te bemachtigen. Zij presenteerde haar plan aan het management, waarbij ze het accent legde op de gezondheidseffecten van de verduurzaming. “Maar Leonie”, was de reactie, “als iedereen gezond wordt, wat blijft er dan nog voor ons te doen?” Ze wist niet wat ze hoorde. Ze wist wel: hier moet ik weg.
Regie over je leven
Ze had intussen al een opleiding organisatiepsychologie gevolgd en diverse coachingopleidingen, waaronder kernvisiecoaching en kindercoaching. Ze was gaan werken bij maatschappelijk adviesbureau Purpose waar ze zich stortte op de reorganisatie van het interne beoordelingssysteem. Niet langer de zo meetbaar mogelijke prestaties van de adviseurs zouden het uitgangspunt moeten vormen, maar hun ontwikkelingsbehoeften. “Waar wil je naartoe groeien, moest steeds de startvraag zijn in de dialoog. Wat je nu doet, is een station in je ontwikkelingsreis. Hoe kun je daarin van waarde zijn voor het bedrijf waar je werkt? Het antwoord: door autonoom te kunnen werken, met een grote eigen verantwoordelijkheid voor waar je naartoe wilt.”
Alles wat ze geleerd had kwam zo langzaam bij elkaar. De theorie van meervoudige intelligenties van Howard Gardner leerde haar dat er acht intelligentiegebieden zijn, waarvan er in het onderwijs meestal maar twee worden aangesproken: intelligentie op het gebied van taal en rekenen. Van de kernvisiecoaching leerde ze dat creativiteit zich bevindt in je rechterhersenhelft, terwijl het onderwijs en de wetenschap zich eenzijdig richten op de linkerhelft. Creatieve kinderen worden daardoor vaak niet gezien, ze worden ondergewaardeerd, zo had ze al ervaren bij haar zussen. “Met de boeken van Luk Dewulf viel alles voor mij op zijn plek: ik had nu de handvatten voor een positief verhaal over waarom iedereen ertoe doet, over talenten beschikt en van waarde is. Als het je vervolgens lukt je talenten om te zetten in actie, word je een autonoom mens en kun je de regie nemen over je eigen leven.”
De rat race van de carrière
Wat we als maatschappij verkeerd doen, vindt Leonie, is dat we ons richten op maar een deel van de talenten die mensen in zich hebben. Dat begint al in het basisonderwijs, met de focus op taal en rekenen. Die eenzijdige benadering zorgt ervoor dat veel mensen later in hun leven in hun werk niet op hun juiste plek zitten. Vaak leidt dat dan tot een burn-out. “Ik heb een keer een zeer succesvolle registeraccountant begeleid die een totale burn-out kreeg. Hij had nooit nagedacht over wat hij deed: hij was goed in zijn werk, dus van het een kwam steeds het ander. Een oplossing kan liggen in waar je vroeger als kind mee speelde, wat je als kind graag deed. We ontdekten dat hij in zijn jeugd enorm gefascineerd was door vogels, door de natuur. Hij werkt nu parttime als boswachter en heeft een goede balans gevonden in de inzet van zijn talenten.”
Voor een dergelijke oplossing durft niet iedereen te kiezen. Het systeem zit zo in elkaar dat we bijna gedwongen worden om carrière te maken. En carrière maak je door meetbare resultaten te boeken. Dat belonen we dan met een steeds hoger salaris. Onderweg vallen steeds meer mensen buiten de boot, maar dat hoort nu eenmaal bij de rat race waaraan we onszelf hebben overgeleverd. Dat is het verhaal waarin we onszelf hebben vastgezet.
Intermezzo – de mens als hackable animal
Kan het ook anders? Is het systeem nog te stoppen? Hebben we er nog enige invloed op, of is het technologie-gedreven systeemdenken in onze maatschappij al zo ver gevorderd dat we alleen nog maar een keuze hebben tussen aanpassen en meedoen, of uitvallen met een burn-out? Hoe democratisch is de maatschappij eigenlijk nog? Hebben we er zelf nog wel wat over te zeggen? Volgens Bob de Wit, hoogleraar strategisch leiderschap aan de Nyenrode Business Universiteit en initiatiefnemer van Society 4.0, gaat het erom spannen. Nu hebben we nog de kans om in te grijpen. Als de macht van de Bill Gates’ en Elon Musks van deze wereld niet door ons wordt ingetoomd door de democratische controle weer terug te pakken, zou de mens binnen enkele jaren wel eens kunnen vervallen tot een hackable animal, een versmelting tussen mens en technologie, een cyborg, voor wie weinig autonomie meer overblijft. Luister bijvoorbeeld eens wat de Israëlische visionaire geschiedenisprofessor Yuval Noah Harari hierover te zeggen heeft.
‘Ik zou politici willen laten voelen hoe het is’
We willen allemaal dat het anders gaat, maar van ‘de politiek’ gaat de verandering niet komen. We zullen het zelf moeten doen. Leonie Braskamp ziet gelukkig overal positieve initiatieven als paddenstoelen de grond uit schieten. “Denken vanuit talenten geeft je inspirerende, positieve taal. Daar is enorm veel behoefte aan. Mensen willen dolgraag hun talenten kunnen inzetten, doen wat ze voldoening geeft, waar ze energie van krijgen. Ik geloof ook niet dat er een personeelsprobleem is, waar je zoveel over hoort, maar een organisatieprobleem. Als je stopt met controleren, als je mensen vertrouwen geeft, ze de ruimte geeft om met elkaar tot de juiste oplossingen te komen, is er geen personeelsprobleem meer.”
De visie van Leonie komt erop neer dat we anders naar de ontwikkeling van mensen moeten kijken. Haar lezingen en workshops begint ze dan ook altijd door iedereen een blinddoek om te doen. Ze vertelt dan het verhaal van haar zussen, over hun hulpeloosheid, over dat ze niet werden gezien, en wat dat met je doet, als mens. De zaal raakt altijd weer ontroerd. Omdat het haar zelf ook iedere keer weer raakt. Vervolgens laat ze iedereen hun blinddoek afnemen en kijken naar elkaar.
Ze zou dit graag ook eens doen in het parlement, met de volksvertegenwoordigers. “Ik zou ze willen laten voelen hoe het is om niet gezien te worden wie je bent. Ik zou ze anders willen laten kijken, laten luisteren, zodat ze misschien andere, betere beslissingen gaan nemen. Zodat we een maatschappij krijgen met veerkrachtige, autonome burgers die de controle hebben over hun eigen leven. Ik denk dat ik ze daar wel wat handvatten voor kan geven.”